De vrije wil heeft ons maar kort gediend.
Het koor dat zich voor het eerst over deze noten boog
boog ook het hoofd voor God, schepper,
heerser over een onbewolkte hemel en dunbevolkte aarde.
Toen ging God dood, zoals N. ons leerde.
Op onszelf geworpen in een onverschillig heelal
beproefden wij onze vrije wil. Het bracht
ons kennis, macht en schaamteloos gewin.
Niet gestuurd door eonen verre sterren
blijken wij gebonden aan neuronen
die al vuren nog voor wij iets besluiten.
Zo stierf de wil, verlammend overbodig.
Tijdens het slotkoraal zit de dirigent uitgestreken
terzijde. De zangers zingen zonder hem wel door.
Het slotakkoord dat dadelijk klinken zal
staat al eeuwen op papier. Alleen de bas
zoekt reikhalzend naar signalen, wanneer
in te zetten,
hoe te zwijgen.
De thematiek van dit gedicht sluit nauw aan bij die van het aan Swaab gewijde gedicht ‘Gedreven’. Meer nog dan Swaab stelt Victor Lamme het bestaan van een vrije wil ter discussie. In de oorspronkelijke versie van het gedicht vergeleek ik de druk gebarende, maar terzijde zittende dirigent met een ‘kwebbeldoos’. Victor Lamme gebruikt deze term om onze gedachten te kwalificeren: de hele tijd aan het woord, maar niet echt van invloed op onze gedragingen en besluiten, die volgens Lamme als een soort onbewuste processen door onze hersenen tot stand komen.
Het gedicht is verder geïnspireerd op een uitvoering van de cantate BWV 73 ‘Herr, wie du willt, so schick’s mit mir’. Omwille van de verdere thematiek is de titel van het gedicht die van een andere cantate, die Bach in hetzelfde jaar schreef, en waarvan de titel de goddelijke suprematie over de menselijke wil -zoals die toen algemeen ervaren werd- nog sterker uitdrukt: BWV 72 ‘Alles nur nach Gottes Willen‘.
Het concert vond plaats op 10 mei 2012 in de Nicolaïkerk, onder de titel: ‘Bach en zijn vriend Pisendel’. Uitvoerenden waren de Nederlandse Bach Vereniging o.l.v. Anton Steck (viool én dirigent). Luister hier naar het openingskoor van ‘Alles nur nach Gottes Willen’ (© 2000 The Monteverdi Choir & The English Baroque Soloist o.l.v. John Eliot Gardiner).
#gedicht over neuropsychologie #gedicht over de vrije wil #gedicht over neurodeterminisme