–
Deze keer geen gedicht, maar een paar citaten uit een boek. Een belangwekkend boek. Ik ga mij niet aan een recensie wagen, mede vanwege spoilergevaar. Dit boek moet door iedereen gelezen worden die worstelt met een chronische ziekte. En door hun verwanten, de mensen die zich het vuur uit de sloffen lopen om hen te ondersteunen. En door gezonde mensen, die zo gezond zijn dat ze zich geen voorstelling kunnen maken van het Rijk der Zieken.
Net als gisteren ga je na het ontbijt weer in bed liggen, net als gisteren voelt het of je kwark een avondmaaltijd was, alsof het heel laat is en je lichaam zich na een lange dag moet opladen, dat lijf van jou een krakkemikkig mobieltje in haar laatste werkzame weken. (p.22)
Het liefst zou je dat lijf van je openritsen als een overall, het omlaag trekken langs je benen, eruit stappen en het achterlaten. (p.9)
Het gaat niet goed met Clay, die kampt met de gevolgen van de Q-koorts die hij een paar jaar eerder doormaakte. Hij heeft er een chronisch vermoeidheidssyndroom aan overgehouden, dat moeilijk te behandelen blijkt. Gaandeweg zet dit zijn hele leven op zijn kop. Niets zal meer hetzelfde zijn: werk, liefde, vriendschappen, het leven van alle dag.
Waarom laat je me door een poort naar het bos lopen en houd je me vervolgens weg bij de bomen?
Het ging niet om die bomen, het ging om de smook.
Dat gore spul. Hoe heet het spul dan?
Hoopsmook.
Wat? Je mompelt, Susan.
Hoopsmook.
We krijgen niet echt duidelijk te horen wat ‘hoopsmook’ is. In het volgende hoofdstuk, ‘Het woud in’, wordt dat indirect duidelijk. Het woud is het aanbod van de alternatieve geneeswijzen, waar de patiënt vaak door de bomen het bos niet meer ziet. Clay wil er dolgraag in: “Ik wil door het bos, groene bomen, gezuiverde lucht, boslucht! Is dat niet goed voor mijn genezing?” Susan, de begeleidster van Clay in het Rijk der Zieken, kan hem niet tegenhouden, maar ze weigert mee te gaan: “Dat is een fabel, geuren zijn nooit specifiek goed voor genezing. En luchtsamenstelling ook niet, althans niet die van een bos, boslucht is een mengsel van sporen, schimmels en rotting: wat je ruikt zijn bedorven paddenstoelen en aangevreten vogelkarkassen, van rot knapt niemand op.”
Wat Susan niet over haar lippen kan krijgen: hoopsmook geeft patiënten valse hoop. Er zit een luchtje aan.
Bervoets vraagt in dit knap geschreven boek aandacht voor het leven met een chronische ziekte – dat vergeleken met spectaculairdere ziektes als kanker en ALS veel minder mediageniek is. De titel van het boek verwijst nadrukkelijk naar het gedachtegoed van Susan Sontag, die eind jaren zeventig in Illness as Metaphor het victim-blaming – zoals dat ingebakken is in de manier waarop gesproken wordt over ziektes als kanker en (in het verleden) TBC – aan de kaak stelde. Eerder dit jaar had Lieke Marsman in De volgende scan duurt vijf minuten zich al nadrukkelijk door Sontag laten inspireren. Maar als dichtbundel/essay had dit boekje slechts een beperkt bereik. Het is een grote verdienste van Bervoets, dat zij met Welkom in het Rijk der zieken dit gedachtegoed voor een groot publiek toegankelijk maakt en zelfs nieuw leven inblaast. Zonder overigens pathetisch te worden, of gemakkelijke oplossingen aan te dragen. Het is veel meer dan een pamflet. Een spannend verhaal, dat wezenlijke vragen aan de orde stelt over hoe we met ons lichaam in de wereld staan.
–
–
Rob Schouten schreef in Trouw een uitstekende recensie van dit boek. Voor Tzum schreef Erik-Jan Hummel een recensie met de titel ‘Aandacht voor niet-progressieve ziektes’. Hij lijkt zich niet goed raad te weten met dit boek. Het verleidde mij tot onderstaand commentaar:
De kop ‘Aandacht voor niet-progressieve ziektes’ is bijzonder slecht gekozen. Zowel met Clay als met Maria gaat het in de loop van het boek slechter. Dat signaleert de recensent zelf ook in alinea 2. Ik vind het een briljant boek, zonder meer het beste boek van Bervoets tot nu toe. De recensie lijkt geschreven te zijn door iemand die het niet erg bekend is met het rijk der zieken. Mensen die dat wel zijn -waaronder ondergetekende, en natuurlijk de schrijfster- kijken heel anders naar dit boek.
____
Hanna Bervoets (2019) Welkom in het Rijk der zieken. Uitgeverij Pluim, 320 pp. €22,50 ISBN 9789492928283